Ông Lê Văn Thành với vườn phong lan của mình

Là người gốc Quảng Trị nhưng ông được sinh ra và lớn lên tại thành phố “ngàn hoa”. Năm 1961, đỗ tú tài ban A (các môn sinh, hóa, toán), ông Thành bắt đầu bước vào nghề “gõ đầu trẻ” như một mối cơ duyên. Ông là một trong những giáo viên đầu tiên dạy Quốc ngữ cho con em người Việt trong giai đoạn Cao Nguyên Trung phần còn nằm dưới quyền kiểm soát của chế độ cũ. Dạy tại Trường Bồ Đề (thuộc TP.Bảo Lộc ngày nay) được hai năm, ông được chuyển về dạy học ở Trường Bồ Đề Đà Lạt (nay là Trường THCS Nguyễn Du – TP.Đà Lạt), rồi được bổ nhiệm làm Hiệu trưởng trường này cho đến sau ngày miền Nam hoàn toàn giải phóng. Năm 1977, ông chuyển sang làm Hiệu trưởng Trường THCS Nguyễn Trãi cho đến khi nghỉ hưu (năm 1990).

Gần 30 năm gắn bó với nghiệp “phấn trắng bảng đen”, thầy giáo Thành đã cống hiến cả tâm huyết, tình yêu cho bao nhiêu thế hệ học trò Đà Lạt. Nghề giáo, theo thầy Thành, hết sức thanh cao và cũng là một… nghệ thuật, nghệ thuật “trồng người”! Vì quá yêu nghề nên khi rời bục giảng, ông bỗng thấy hụt hẫng, nhớ trường, nhớ học trò da diết. Ông quyết định tìm công việc gì đó để “bù đắp” khoảng trống vô hình này. Vốn có kiến thức chuyên ngành sinh, hóa và tình yêu dành cho thiên nhiên, cỏ cây, hoa lá, ông bắt đầu tham gia làng “chơi” hoa, cây kiểng của Đà Lạt.

Đến thăm vườn lan của gia đình thầy giáo Thành nằm trên một con phố nhỏ của Đà Lạt, tôi không khỏi ngỡ ngàng trước sắc đẹp của hàng trăm giò phong lan đủ chủng loại, đủ dáng vẻ đang đua nhau nở. Sau Tết Nguyên đán là mùa của hoa lan nở rộ và đẹp nhất trong năm. Điều đặc biệt mà không phải ai cũng làm được là trong khu vườn (rộng trên 200m2) của ông giáo già này, quanh năm đều có phong lan khoe sắc.

Đưa tôi dạo một vòng vườn lan, ông nhanh nhẹn giới thiệu tên từng loài hoa và xuất xứ của nó như cậu học trò thuộc làu bài văn hay. Nào là huyết nhung, tuyết ngọc, tóc tiên, thủy tiên, tai trâu, gấm Thượng Hải, quế hương, long châu, xích lan, hồ điệp, hương duyên, lọng… Riêng họ “lọng” có đến hàng chục loài khác nhau, chưa kể loài đột biến gien. Đặc biệt, trong số 500 cá thể (đơn vị tính) của trên 200 loài phong lan trong khu vườn này có nhiều giống lan quý hiếm của lan rừng Việt Nam được liệt vào danh sách có nguy cơ mất giống như: Mỹ dung, thanh hạt, tuyết ngọc trắng tuyền, cẩm báo (với các màu nâu, xanh, vằn), cẩm báo tím… rất đẹp và đắt giá. Mỗi loài hoa mang hình thù và nét đẹp rất riêng, vừa quý phái vừa thanh nhã. Có những giò lan hình thù rất lạ, hoa nhỏ li ti đủ màu sắc quấn quýt như dây leo trên những gốc cây khô tỏa hương thơm hoang dại nhưng không kém phần dịu dàng, quý phái.

Để nắm trong tay bộ sưu tập phong lan giá trị nhất hiện nay ở Đà Lạt, chủ nhân của nó đã mất trên 20 năm lặng lẽ ngược xuôi vào Nam ra Bắc, len lỏi đến những buôn làng hẻo lánh của người dân tộc hay vào sâu trong rừng tìm kiếm, mua, trao đổi, sưu tầm… mang về chăm sóc bằng cả tình yêu và niềm đam mê tuyệt vời. Ông đã tốn không biết bao nhiêu tiền của, công sức kể cả những thất bại trước đó. Ông Thành tâm sự: “Khi mới về hưu, kinh tế gia đình còn khó khăn, tôi tích cóp đủ bề mới đủ vốn đầu tư trồng một vườn địa lan. Sau vài năm trầy trật bởi địa lan vốn nhiều sâu bệnh, rất khó chăm sóc nên thua lỗ, tôi chuyển sang sưu tầm và trồng phong lan”. Theo ông, trồng phong lan chủ yếu mất nhiều công sức nhưng bù lại ít tốn kinh phí; phong lan cũng ít sâu bệnh nhờ có sức sống mãnh liệt. Vốn am hiểu từng giống loài và đặc tính sinh trưởng của phong lan, ngày nối ngày, ông bỏ công sưu tầm, tìm mua, trao đổi loại cây này với bạn bè và cả những đồng bào dân tộc… Tìm được nhánh phong lan nào, ông liền chọn các gốc hay cành cây khô (có dáng đẹp) rồi nẹp chúng vào với ít dớn (tảo rừng). Tiếp theo là công đoạn tưới nước, bón phân, tạo dáng để cây phát triển tốt. Vài tháng sau, rễ phong lan bám vào các nhánh cây khô phát triển xanh tốt là có được một cá thể hoa ưng ý.

Được biết, hiện nay ở Việt Nam có khoảng 500-700 loài lan rừng. Trong khi đó, bộ sưu tập của ông đã có trên 200 loài. Ông cho biết sắp tới sẽ tiếp tục sưu tầm để gia tăng số loài phong lan độc và đẹp.

Sở hữu một bộ sưu tập lan rừng quý hiếm, nhiều năm qua, ông giáo Thành đã tham gia và đoạt nhiều giải thưởng, huy chương hạng cao trong các dịp trưng bày hoa, bonsai tại các kỳ diễn ra Festival Hoa Đà Lạt; các hội chợ hoa xuân do Hiệp hội hoa Đà Lạt tổ chức. Không những thế, ông còn là thành viên “Câu lạc bộ Bảo tồn giống lan quý” của Hiệp hội hoa Đà Lạt. Hiện nay, sản phẩm phong lan trong bộ sưu tập đặc sắc của ông đang được trưng bày, giới thiệu tại Công ty Rừng hoa Đà Lạt. Nhiều du khách trong và ngoài nước mỗi khi đến Đà Lạt đều thích thú với các tác phẩm hoa phong lan của nghệ nhân Lê Văn Thành. Thời gian qua, không ít các nhà nghiên cứu cũng như du khách yêu thích loài hoa rừng xinh đẹp, quý phái này tìm đến không gian hoa của gia đình ông để nghiên cứu, học hỏi, tham quan, thưởng thức…

Bài, ảnh: Thanh Dương Hồng

Sau 30 năm gắn bó với nghề giáo, thầy Lê Văn Thành rời bục giảng mà lòng không nguôi nhớ học trò. Và sự thiếu vắng ấy được thầy bù lại bằng niềm đam mê mới – đam mê với những cây phong lan, đặc biệt là lan rừng Việt Nam.

Thầy Lê Văn Thành trong vườn lan

Sau 20 năm “chơi” phong lan, hiện thầy Thành là một trong những nghệ nhân có uy tín của “làng” chơi lan Đà Lạt và đặc biệt, thầy đang sở hữu bộ sưu tập lan rừng Việt Nam lớn nhất phố núi với trên 200 loài trải dọc đất nước từ Nam ra Bắc, trong đó có không ít những cây lan đặc hữu Đà Lạt.

Quanh gian nhà nhỏ của ông trên đường Yersin là một không gian dày đặc những giò lan, lan chen nhau mọc lá tỏa rễ. Hàng trăm giò phong lan bám chặt trên những thân cây khô, lá thân rễ quấn quýt, không ít giò đang nở hoa. Ông chủ của khu vườn lan, thầy giáo Lê Văn Thành vừa nhặt bớt một chiếc lá khô, vừa giới thiệu: “Vườn tôi có trên 200 loài, hầu hết là lan rừng Việt Nam. Tôi trồng lan với phương châm tạo cho chúng môi trường sống gần với môi trường tự nhiên nhất, và cũng vì ở môi trường đó chúng mọc khỏe và ra hoa đẹp nhất”. Thầy nhẩn nha kể tên những giò lan, nhiều giò đang nở hoa, nhiều giò vừa đơm nụ. Nào là gấm Thượng Hải, tai trâu, huyết nhung, hồ điệp, lọng, hương duyên, tuyết ngọc, tóc tiên, quế hương, xích lan, long châu, tục đoạn…, mỗi cây mỗi vẻ, vẻ đẹp dịu dàng, thanh nhã của lan rừng.

So với nhiều vườn cùng chơi phong lan, vườn lan của thầy Thành khá lạ. Thay vì trồng phong lan trên các bảng dớn, chậu dớn thì thầy trồng chúng ngay trên những thân cây gỗ, không hề có chút dớn nào, rễ lan quấn quýt ôm chặt thân gỗ. Bởi theo thầy, phong lan vốn là loài có thể dùng rễ lấy đạm từ không khí, chúng chỉ cần cây chủ cho chúng chỗ dựa.

Sau mỗi vụ tết, người chơi đào bỏ đi những cái gốc, thầy xin về, cưa ra thành những thanh phù hợp, lan giống được thầy dùng dây cố định vào thân đào bằng dây sao cho rễ phải ép chặt vào thân gỗ, phía dưới có dễ một chút dớn giữ ẩm. Sau một thời gian, cây lan tự ra rễ ôm chặt lấy thân gỗ thì có thể bỏ dây. Lan sống bám trên thân gỗ là giống trong rừng, phong lan tự nhiên cũng sống trên những thân cây lớn.

Thầy Thành cũng cho biết, phong lan ưa ẩm nhưng không phải ẩm của nước tưới mà là cái ẩm của tự nhiên, ẩm tỏa ra từ không khí. Bởi vậy, phía trên giàn lan, ngoài mành che nắng, thầy còn trồng cây lớn tạo bóng mát, phía dưới thầy trồng dương xỉ, những cây họ môn và đặt nhiều đá tổ ong, những loại giữ ẩm rất tốt.

Những giò lan trong vườn đủ nước nên thân gỗ mọc đầy rêu xanh, làm tăng vẻ tự nhiên của cây lá. Phong lan ưa ẩm nhưng cũng ưa thoáng, hoàn toàn không được xây tường quanh vườn lan mà phải để gió lùa qua các giò lan, cây mới mọc tốt, ít bệnh và ra hoa. Để có một giò lan đẹp phải mất ít nhất 3 năm, giò lan mới đầy đủ rễ lá, dáng và hoa.

Ngoài việc cho mọc trên gỗ để gần gũi với môi trường sống tự nhiên, thầy Thành còn sắp xếp những cụm lan trên gỗ sao cho cây cân bằng và đẹp nhất. Theo thầy, lan rừng vốn nở hoa không lớn, màu sắc không sặc sỡ nên cần được tạo thành cụm lớn, khi nở hoa đồng đều sẽ tạo được vẻ đẹp mà từng cây đơn lẻ không có được. Những giò lan của thầy, khi nở hoa đều rất lạ, hoa bung nụ, vươn vòi ra khoe sắc dày đặc, rất thu hút. Nhiều tác phẩm lan này đã được trao giải cao trong các cuộc thi lan của Hiệp hội Hoa.

Thầy tâm sự, chơi phong lan rất ít tốn kém, chỉ mất nhiều công. Bộ sưu tập của thầy có được sau 20 năm sưu tầm, mua, trao đổi, ngoài thỏa mãn tình yêu lan thầy còn mong giữ lại những gen quý mà nếu không quan tâm, nguồn gen ấy sẽ mất đi. Và trong số đó, có rất nhiều những cây lan đặc hữu Đà Lạt như lọng Lang Bian, bạch hỏa, hàm long, tóc tiên…

Bộ sưu tập phong lan rừng Việt Nam trên 200 loài vẫn đang khoe sắc hàng ngày, thấm đẫm tình yêu của người thầy giáo già ngày ngày chăm chút.