Để trồng được những giò lan đẹp không phải là điều đơn giản, rất nhiều người đã thất bại khi thử sức với những cây lan này. Vậy làm thế nào để chăm sóc tốt cây lan? Điều quan trọng là bạn cần phải đảm bảo được các yếu tố cần thiết như nước, ánh sáng, không khí, nhiệt độ… để cho lan phát triển. Có như vậy cây mới có thể sinh trưởng tốt được.

Trong khuôn khổ bài viết này chúng tôi sẽ giúp mọi người nắm rõ hơn những điều kiện cần thiết để có thể nuôi trồng lan tốt nhất.

1. Nhiệt độ

Hoa phong lan có rất nhiều giống, loài khác nhau được phân bổ khắp mọi nơi trên thế giới, có nhiều loại lan là lan nhiệt đới, lan á đới và lan ôn đới, mỗi loài có những đặc điểm sinh trưởng và phát triển rất khác nhau. Chính vì vậy khi trồng lan chúng ta cần phải biết được loài lan mà mình đang trồng là gì và chúng cần những gì.

Đối với những loài lan nhiệt đới, ôn đới chúng có đặc điểm sinh trưởng khá giống nhau, nhưng chúng đòi hỏi nhiệt độ sinh trưởng khác nhau vào mùa đông. Lan nhiệt đới cần phải đảm bảo nhiệt độ từ 16 – 18 độ C vào ban ngày và ban đêm là 14 độ C. Còn với giống lan ôn đới thì nhiệt độ ban ngày là 13 – 15 độ C, ban đêm từ 10 – 11 độ C.

Nếu những cây lan ôn đới và á nhiệt mọc trên những vùng núi cao thì nhiệt độ ban ngày sẽ là 7 độ C và ban đêm xuống còn 3 độ C. Có một số loại lan như độc toán, xuân lan thì nhiệt độ thích hợp sẽ là từ 0 – 5 độ C thì cây mới có thể ra hoa.

2. Ánh sáng

Một trong những yếu tố quan trọng ảnh hưởng đến sự phát triển của lan mà người trồng không thể bỏ qua đó chính là ánh sáng. Ánh sáng cần phải được đảm bảo để cây có thể quang hợp và sinh trưởng được. Yếu tố ánh sáng ảnh hưởng nhiều đến các giai đoạn như mọc nhánh, sinh trưởng, ra hoa của cây lan. Điều kiện ánh sáng của mỗi loài lan cũng rất khác nhau, có loài ưa sáng nhưng cũng có loài ưa bóng râm. Dựa trên đặc điểm này người ra chia lan thành 3 loại chính đó là: lan ưa nắng, không ưa nắng và loại ưa bóng râm.

Với giống lan ưa nắng chúng ta cũng không nên cung cấp quá nhiều ánh sáng, chỉ cần một lượng nhỏ và vừa đủ mà thôi. Chẳng hạn như lan trúc là 30 đến 40%, lan bán âm (Vanda, thạch hộc) là 50 đến 70%, lan tính âm (các loại lan truyền thống) là 85 đến 90%.

Giới chuyên mô trong ngành trồng lan đã chỉ ra rằng ánh sáng thích hợp nhất để lan có thể phát triển tốt là từ 4.000 – 5.000lx. Thường thì lan địa sinh sẽ cần nhiều ánh sáng hơn lan phụ sinh, loài lá lớn cần nhiều hơn những loài lá nhỏ hoặc là nơi cao hơn mực nước biển sẽ cần ít ánh sáng hơn những nơi thấp hơn mực nước biển.

Trong những ngày hè nắng gắt và chói chúng ta nên để nắng chiếu vào lan trước 7 giờ sáng, vì lúc này ánh sáng còn khá yếu không ảnh hưởng nhiều đến lan. Còn nếu sau 7 giờ chúng ta nên đảm bảo có mái che, tránh ánh nắng trực tiếp gay gắt chiếu vào lan sẽ khiến cây bị vàng, cháy lá. Có một lời khuyên dành cho người trồng lan là nên cung cấp nhiều ánh sáng cho lan vào thời điểm trước tiết Thanh Minh, điều này sẽ giúp cho rễ, chồi, lá phát triển tốt. Khi trời trở lạnh chúng ta cần cung cấp nhiều ánh sáng hơn để cây có thể ra hoa.

Ảnh hưởng của ánh sáng  đến sự phát triển ở cây lan

Ánh sáng là tối cần thiết cho sự sinh trưởng và phát triển của cây lan. Ánh sáng đem năng lượng cần thiết cho phản ứng quang tổng hợp:

nCO2 + 2n(H2O) —-> (CH2O)n + nO2 +nH2O dưới điều kiện ánh sáng

nhờ vậy mà cây lan tạo ra được chất dinh dưỡng. Khi ánh sáng ít (vì cường độ sáng yếu hoặc thời gian chiếu ánh sáng ít (vì cường độ sáng yếu hoặc thời gian chiếu sáng không lâu) thì cây không tạo ra đủ đưỡng liệu để sống. Nếu mỗi ngày chỉ có 8 giờ sáng thì nhiều câu không thể sống được.

Vì cường độ quang hợp tỷ lệ thuận với cường độ sáng cho nên những ngày nắng, cây cần nhiều nước và muối khoáng để tạo ra dưỡng chất hơn là lúc trời âm u, đó là lý do khiến ta phải tăng lượng nước tưới và phân bón vào mùa nắng, giảm đi vào mùa mưa hoặc không nên bón phân vào những ngày trời âm u, tối.

Ánh sáng gia tăng dần từ 7 giờ, cực đại vào lúc trưa rồi giảm dần vào buổi chiều. Sau 17 giờ và trước 7 giờ cường độ sáng không đáng kể. Vì cường độ sáng cực đại vào lúc trưa nên nếu cây lan tiếp xúc với nắng lúc ấy thì sẽ dễ gây ra hiện tượng cháy lá nên phải làm giàn che.

Ánh sáng còn chi phối việc ra hoa ở một số loài. Hầu hết các giống Cattleya, Dendrobium … nếu thiếu sáng thì cây không ra hoa, vì vậy các nghệ nhân thường “phơi nắng” để ép chúng ra hoa.

Ánh sáng cần thiết cho sự quang hợp, nhưng nhu cầu ấy lại khác nhau ở mỗi cây lan. Đối với những cây chịu rợp (thường mọc dưới tán rừng dày), khi cường độ sáng yếu thì cường độ quan hợp đã gia tăng cực đại, nếu gia tăng cường độ sáng hơn nữa thì nó lại ngừng quang hợp. Ngược lại, ở cây chịu sáng như Renanthera, Vanda lá hình trụ …, cường độ quang hợp tăng theo cường độ sáng nên đối với những cây này khi ánh sáng yếu thì cường độ quang hợp giảm đo đó chúng sẽ thiếu thức ăn, cây sẽ suy yếu hoặc không có hoa.

Tuỳ theo nhu cầu ánh sáng, ta chia lan ra làm 3 nhóm:

• Nhóm ưa sáng: đòi hỏi ánh sáng nhiều, khoảng 100% nắng trực tiếp. Gồm các loài của Vanda lá hình trụ, Arachnis, Renanthera …
• Nhóm ưa nóng: đòi hỏi ít ánh sáng, khoảng 30% ánh nắng như các giống Phalaenopsis, Paphiopedilum …
• Nhóm trung gian: có nhu cầu ánh sáng khoảng 50% đến 80% ánh sáng như Cattleya, Dendrobium …

Tuỳ theo nhu cầu ấy mà ta quyết định cách thức làm giàn che cho phù hợp. Tuy nhiên, nhiều nhân tố như nhiệt độ, độ ẩm, độ thông thoáng … tác động vào khả năng chấp nhận ánh sáng của cây lan. Vì vậy, ta thấy có nhiều chậu lan Cattleua hay Dendrobium, thậm chí cả Ngọc Điểm (Rhynchostylis gigantea) theo lý thuyết chỉ thích hợp với độ nắng 80% trở xuống lại có thể sống tốt và ra hoa ở ngoài nắng 100%.  Vấn đề độ ẩm, độ thông thoáng và cả nhiệt độ ở nơi trồng chúng đã giúp chúng thích nghi với lượng nắng cao hơn nhu cầu . Trường hợp các cây lan có thể phát triển tốt và ra hoa dưới cường độ sáng cao hơn mức bình thường nếu sức nóng thừa ở cường độ ấy được giải toả một cách hiệu nghiệm; vì vậy khi nắng gắt, nhiệt độ cao chúng ta làm hạ nhiệt độ bằng cách tăng độ ẩm (tưới vườn) tăng sự thông thoáng (quạt gió). Ngược lại trong mùa mưa, mây phủ nhiều ngày rồi buổi sáng hôm sau trời trong, nắng gắt, các cây bị nóng nhanh, hơi nước thoát ra nhanh khiến rễ cây không cung cấp kịp nước, cây trở nên xác xơ. Trong trường hợp này nụ hoa là phần mong manh nhất của cây lan, sẽ bị tổn thương trước hết: quặt quẹo, vàng và rụng nụ – hoặc chóng tàn ….

Có mối liên hệ giữa ánh sáng cao và nhiệt độ cao đã làm cản trở việc phát triển các cây lan vùng nhiệt đới. Việc cung cấp đủ ánh sáng cho cây thích bóng râm là tương đối dễ, nhưng cung cấp đủ ánh sáng cho cây mọc bình thường ngoài nắng là điều khó khăn vì khi cường độ sáng tăng thì sức nóng tăng, khó lòng làm thoát nhiệt độ dư thừa đó – vì vậy mà ở vùng lạnh như Đà Lạt, Sapa … Lan Hồ Điệp (Phalaenopsis), Lan Hài (Paphiopedilum) dễ phát triển hơn là Vanda,Mokara … Nếu cây lan nhận được ánh sáng quá thấp, dưới nhu cầu thì lại nảy sinh những vấn đề khác: Những hành giả mới thường yếu và cao lỏng khỏng, lá xanh đậm khác thường, sự ra hoa giảm hoặc không có hoa.

Dù ở ngay tại một vườn lan, cây lan vẫn nhận được ánh sáng có mức độ khác nhau do vị trí của nó: ở bìa vườn hay giữa vườn, bóng lá của cây này so với cây kia. Vị trí của lá là yếu tố không thể bỏ sót trong việc ánh sáng có vào được tối đa hay không. Vì vậy mật độ cây có ảnh hưởng đến tình trạng cây.

Thời gian có ánh sáng, gọi là độ dài của ngày, kiểm soát sự phát triển chồi hoa ở một số giống loài lan, một số cây tạo nụ hoa lúc ngày ngắn, số khác tạo nụ hoa lúc ngày dài. Biết được điều này ta có thể điều khiển cho chúng trổ hoa theo yêu cầu.

3. Độ ẩm không khí

Đa phần các loại lan đều có thể sống được trong môi trường nhiệt đới với độ ẩm không khí đạt từ 70 – 90%, còn lan á nhiệt đới sẽ là 60 – 80%. Do đó, trong quá trình trồng lan chúng ta cần phải đảm độ ẩm khoảng 70% để lan có thể sinh trưởng tốt và thuận lợi nhất.

Cũng phải nói rằng độ ẩm không khí của lan còn phụ thuộc nhiều vào chủng loại, thời tiết, mùa, thời kỳ sinh trưởng… Độ ẩm của các vùng núi cao, thung lũng khá thấp nên chúng ta cần phải đảm bảo độ ẩm từ 70 – 80% cho những giống lan này.

4. Nước

Lan khá dễ bị ngập úng mặc dù chúng là loài ưa ẩm, chính vì vậy mà đa phần các loài lan đều mọc ở những khe núi, thung lũng, vách đá… Trong giai đoạn mọc rễ, chồi và sinh trưởng cây lan sẽ cần rất nhiều nước, chúng ta cần phải đảm bảo đủ nước để cây phát triển khỏe mạnh. Trong những ngày mưa nên hạn chế việc tưới nước, điều tiết lượng nước phù hợp để tránh tình trạng ngập úng, thối rễ của cây.

5. Gió

Lan không sợ gió đa phần chúng đều sống ở nơi có nhiều gió vì vậy, khi trồng lan cần đảm bảo nơi thoáng khí, thoáng gió để hạn chế tình trạng sâu bệnh trên cây. Nên tránh việc trồng lan ở những nơi có nhiều bụi bẩn, khói, không khí ô nhiễm sẽ cản trở đến quá trình hô hấp của cây.

6. Giá thể nuôi trồng

Giá thể trồng lan cũng là một điều rất quan trọng, nếu giá thể không tốt thì lan sẽ không thể phát triển và sinh trưởng tốt được. Với lan địa sinh có thể sử dụng bùn để trồng vì chúng rất tốt cho sự sinh trưởng của lan. Hoặc có thể sử dụng đất đã bị phong hóa, cỏ bụi làm giá thể trồng lan vì chúng tơi xốp, có độ pH, kali… đảm bảo cho sự sống của lan. Ngoài ra, chúng ta cũng có thể sử dụng thêm rêu, dương xỉ, vỏ dừa, vỏ cây, trấu, than… để trồng lan.

7. Phân bón hóa học

Trong quá trình trồng lan chúng ta cũng nên bón thêm một số loại phân bón dành riêng cho lan để cung cấp thêm dưỡng chất cho cây. Nên chọn loại phân bón có chứa các hàm lượng như đạm, phốt pho, kali… để cây, lá, rễ phát triển khỏe mạnh.